Trimmiser Heimatbuch

1. Inhoud van het boek en de naam Schrofer.
2. Bevolking in de 13e eeuw.
3. De woning van de Walser in Hintervalzeina en uit Says-Valtana.
4. Oorkonden uit het Gemeente-archief met de naam Schrofer
5. Militaire loopbanen: Joseph Ulrich Schrofer en Zacharias Schrofer

Inhoud van het boek en de naam Schrofer.

Het boek gaat uitgebreid in op allerlei aspekten van het dorp. Beschreven worden o.a. de ontstaans geschiedenis van het dorp, de bewoners, invloeden in de verschillende eeuwen door oorlogen en godsdiensten, familienamen, het landschap enz.

Plaatsbepaling dorp Trimmis: In het oostelijk gedeelte van Zwitserland net onder Liechtenstein met in het noorden de Bodensee, in oosten het Zillertal, in het zuiden de Alpen en in het westen de Rhoneknie bij Martinach.

Kerk van Trimmis

Trimmis ligt in het kanton Graubünden en was al voor onze jaartelling bewoond. De oudste oorkonde is van het jaar 765.

Het dorp heeft door de jaren heen verschillende benamingen gekend : Tremune, 958 Tremuns, 976 Trimune, 1100 Tremunes, 1275 Trimuns, 1300 Trimmes en sinds 1307 Trimmis.

Omdat het dorp de bakermat is van de Schrofer familie duikt de achternaam regelmatig op in het boek. Hierna zullen die gedeelten belicht worden.

Bevolking in de 13e eeuw.

Johan Ulrich Meng beschrijft hoe tegen het einde van de 13e eeuw in het gebied een
« einheitliche, rätoromanische Bevölkerung met eigener Sprache » leefde. Rond het jaar 1350 en in de daarop volgende decennia wordt de rust verstoord door duits sprekende kolonisten. Deze « freie Walser » hebben 'Oberwallis' als oorsprong. Zie ook Waar ligt de oorsprong van de Schrofer familie? / Geschiedenis

In het hoofdstuk «Walserischer Einfluß auf Wirtschaft, Sprache und Brauchtum inder Gemeinde Trimmis» staat hoe belangrijk de invloed is van het Walser recht. Naar oude Walser recht worden namelijk de nakomelingen uit mengelingen van Walser man en Romaanse vrouw als "de betere hand volgend" « freie Walser ». Een Walserische Freie had op grond van dit rechtelijk erkennen tegenover een Romaanse horige een niet onwezenlijke voorsprong. Aan deze omstandigheid is het dan ook toe te schrijven dat in de oorspronkelijke Romaanse dorpsgemeenschap Says, waar in de late middeleeuwen uitsluitend Romaanse familienamen waren zoals Bavier, Bun, Joch, Risch, Lätsch, Calzarenk, Spadiel, Carol enz. door Walser namen - als Allemann, Burger, Hartmann, Hemmi, Joos, Gaudenz, Meng, Patt, Schmid, Schrofer, Sprecher, Göpfert, Rupp, Rieder - vervangen werden. De meeste van de Walserische familienamen stammen, als boven aangewezen, uit de Valzeiner Walsergebied. (Kanton Wallis)

De lokale burgerrechten in Trimmis-Says waren voor de uit Wallis gekomen boeren zeer nuttig, indien zij hun woonplaats naar het daldorp verplaatste. Vanaf het jaar 1530 treden dan ook de Däscher, Joos, Gadentz Hartmann en een 50 jaar later de Meng, Rupp, Schrofer, Hemmi und die Meyer als beambten of vertegenwoordiger van Trimmis-dorp op.

Toevallig is nu - anno 2001 - Alois Schrofer Präsident van Trimmis.

De Walser in het algemeen en die uit Hintervalzeina in het bijzonder waren erg op zich zelf (Einzelhofsiedlers). Ze waren dan ook geheel anders ingesteld als de dorpsbewoners. Het met elkaar verbonden zijn was bij de nieuwkomers zeer weinig ontwikkeld. Deze separatische instelling van de Walserboer op de Sayer Berg trad reeds vroeg naar voren. Zo kwam het reeds in 1512 tot een territoriale afscheiding tussen de gezamenlijke alpengebieden Trimmis-dorp en Says, waarbij de Sarankabach als praktische en natuurlijke grens voor "eeuwig en altijd" vastgelegd werd.

De woning van de Walser in Hintervalzeina en Says-Valtana

De « freie Walser » op hun smalle geboortegrond hebben, getrouw hun soort en wezen ook in hun bouwvorm gestalte gegeven aan hun huis, hutten en hooimijten, deze eigenaardigheden zijn tot heden bewaard gebleven. Huis en stal staan meestal in het midden van het erf.

Alleen daar waar lawinen, moerasland de lieden bedreigden, werd de bouw aan de randen van de alpenweide gebouwd. Huis en stal staan altijd gescheiden van elkaar. Dit werd gedaan dat eventueel bij de brand niet de ganse hoeve ten onder ging.

Een bouw bijzonderheid, die met het zielenleven, zeden en gewoonten van de Walser uit de vroege jaren honderd zeer nauw mee verbonden was, vormt de zogenaamd "Seelenbalken". Deze bestaat uit een klein vierkantig luik van ongeveer 20 bij 25 centimeter, die uit de het balkenwerk van de zuidelijke slaapkamer op de tweede verdieping bij de bouw uitgesneden wordt en met een ruit afgesloten werd. In het stervensuur van een huisbewoner werd het venster geopend, waardoor dan de ziel van de stervende ongehinderd zijn weg naar de hemel kon vinden.

Deze "Seelenbalken" is aan de meeste huizen in Hintervalzeina te zien.

Je treft deze poort naar de hemel ook aan bij de oude huizen in Says en Valtana.

Oorkonden uit het Gemeente-archief met de naam Schrofer

1538, 9 Dezember, Nr. 26
Spruchbrief des Landammanns der IV Dörfer Johannes Schnider in Zizers und 6 Richtern in Sachen einer Anzahl Differenzen zwischen Says und «Trimons». Says ist vertreten durch : Hans Schrofer, Florin Rupp, Lienhart Gaudenz und Lienhart Schamon (Tschamun). Machtboten von Trimmis sind : Ammann Wilhelm Mugly, Crista Sutter, alt Ammmann Jörg Rupp.

Note: Ammann = president of a district or a community

1568, Nr. 36
Vor dem Gericht zu Trimmis, dem Baschon Schamun als Ammann vorsteht erscheinene als Kläger und Machtboten für Says:Hans Flury, Boffel Joß, Hans Schrovo (Schrofer) und beklagen sich über die Nachbarn M'thäus (Mathäus) Sprächer und Doma Rieder von Schachyell.

1620, 15. März, Nr. 44
Urteil des Gerichtes «Zitzers», Vorsitzender Christa Dys, bezüglich der Klage der Gemeinde Trimmis gegen Hans Schroffa, den Bezug von Wasser aus dessen Chett betreffend. Trimmis is vertreten durch landammann Oswald Gaudentz, Ammann Anderras, Platzius Caroll, Bartli Meyer und die Beistände Landammann Andreas Meng von Zizers und Ammann Martin Florin von Igis.

1620, 15. März, Nr. 45
Urteil des gerichtes «Zitzers» unter dem Vorstitz von Christa Dys, in Sache der Klage von Trimmis und Says auf Heimfall von Mühle und Gut des Hans Schroffa in Trimmis wegen Zinsverweigerung. Trimmis ist durch Landammann Oswald Gaudentz, Ammann Anderras, Platz. Caroll, Bartli Meyer, Lentz Däscher und Enderli Hartmann vertreten und verbeiständet durch Landammann Andreas Meng und Ammann Martin Florin von Igis. Hans Schroffa ist verbeiständet durch Fähnrich Johann Flisch von «Kur» und Herkules Salis von Zizers.

1627, 1. September, Nr. 46
Schiedsspruch zwischen Trimmis und Chur betreffend Wuhren an Scalärarüfe. Die Machtboten von Trimmis sind: Ammann Jacob Schrofer und Statthalter Bartli Meyer.

1629, 21. März, Nr. 48
Urteil des Gerichts Ziziers betreffend eine auf Einstellung bzw. Einziehung ausgeteilter Quarten und Güter in Trimmis gerichtete Klage von Says-Vattona. Als vertreter von Says-Vattona als Klägerpartie erscheinen: Wachtmeister Enderlin Hartmann und Hans Gedent samt andern Nachbaren für Trimmis sind vertreten: Ammann Andreas Crol, Ammann Jacob Schrofer und Statthalter Bartly Meyer.

1641, 1. März, Nr. 49
Vergleich zwischen «Drümmes Dorf» und des «Bärgs Seyes» betreffend die gemeinsamen Gemeinderechte, Ertrag aus den Auen, Einkaufstaxen, Verleihung des Bürgerrechtes. Anwesend waren: Ammann Hans Schroffer, Enderli Hartmann, Matien Meyer, Balluser Schwytlr, Oschwald Mayer, Christa Schmid, Baschon Meng, Jöri Schroffer, Hans Joß, Marti Schmidt, Lutzius Hery (Hemmi), Peter Gadient.

1644, 23. April, Nr. 50
Spruchbrief zwischen Freiherrn von Schauenstein und Haldenstein und Gemeinde Trimmis betreffend Rheinwuhren. Machtboten von Trimmis: Ammann Hans Schroffer und Enderly Hartmann ab Says.

1646, den 17. Hornung
Convention entzwüschen den Konfessionen zu Trimmis und Says. Als machtboten werden angeführt: Katholischer seits: Ammann Hs. Schrofer, Statthalter Mathaus Meyer, Christian Schmid, Balaster Schweitli, Melchior Krättli, Gemeindeknecht Jos Michel, Gemeindeknecht Stefan Michel, Peter Michel, Hanns Joos, Hanns Gadient ab Says, Gemeindeknecht Peter Zipert ab Says. Reformierter seits: Seckelmeister Georg Schrofer, Fähndrigch Marti Mathis, Luzi Hemmi, Sebastian Meng ab Says, Thomas Schneller und Hans Rupp ab Says

1689, 22. Horn.,Nr 20a,
Urteilbrief betreffend die gegenseitigen Dorfrechte Trimmis/Says in Ergänzung des Abkommnis von 1641. Die Gemeinde ist vertreten durch: Seckelmeister Georg Patt, Geschw. Christ. Schrofer und Hans Gadient.

1706, 11./22. September, Nr. 51
Urteil eines vom Gotteshausbund eingesetzten Gerichtes betreffend die Wuhrungen an der Grenze zwischen Trimmis und Chur. Als Bevollmächtigte von Trimmis erscheinen Ammann Christian Schmid, Ammann Walther Gadienth, Hauptmann Sebastian Meng, Ammann Hans Jörg Schrofer, Ammann Johannes Gaudenz und als Beistände Graf Johann von Salis, regierender Landammann der 4 Dörfer, Podestat Landammann Ulisses von Salis, Marschlins und Landammann Peter Bataglia von Zizers, Jeremias Suter von «Eygis», Ammann, und Ammann Jakob Wolf. Die Klage wird durch Hauptmann Sebastian Meng geführt.

1723, 1./12. April, Nr. 57
Vergleich zwischen «Trimmis und Untervaz» die Rheinwuhre betreffend. (Wuhrbrief) im neuen Haus unter Trimmis (die heutige Großüfi, die bis zu Anfang des 20. Jahrhunderts noch diese Bezeichnung trug). Die Gemeinde Trimmis war vertreten durch: Ammann Joh. Georg Schrofer, Hauptmann und alt Landammann Sebast. Meng, Ammann Antoni Gaudenz, Säckelmeister Christian Gadient und Meister Antoni Mathis als Wuhrmeister. In dieser Urkunde wird auch ein Gut des alt Landammanns Sebast. Meng am alten Vazersträßchen in der Au erwähnt, die sogenannte «Hauptmasau».

1732, 2. Mai, Nr. 58
Markbrief betreffend Abgrenzung des Molinäragutes gegen Trimmis. Trimmis ist vertreten durch: Ammann Sebastian Meng, jgr., Ammann Hans Jörg Schrofer, Gerichtsgeschworener Thoma Grand, Sebastian Hans Gadient. Für Says : Gaspar Rupp zu Valtana (Fallthaun).

1733, 17./28. Juni, Nr. 27
Marcht- und Accord-Brief betreffend Ott Erli. «Anna Dünschery» stellt als rechtmäßige Erbin Begehren an die «Oberkeit», dem genannten lebenslänglich bei ihr zu versorgen für 10 Guldi. Dieser Accord ist geschehen im Beisein von: Ammann Sebastian Meng und Ammann Hans Jörg Schrofer und Schreiber Christ Schrofer und Adam Descher. Das Schreiben ist aufgesetzt von Jöri Gaudentz.

1744, 16. Mai, Nr. 59
Convention zwischen Freiherrschaft Haldenstein, Gemeinde Haldenstein und Trimmis andererseits, die Rheinwuhre betreffend. Das Uebereinkommen ist für Trimmis von Ammann Christian Schrofer und von StatthaIter Ulrich Gadient unterzeichnet.

1749, 12. Mai, Nr. 60
Revision der Wuhr- und Waldmarken zwischen Trimmis und Chur. Maßgebend dabei waren die Grenzzeichen von 1628. Als Vertreter von Trimmis waren erschienen: der regierende Ammann Ulrich Gadient, Ammann Christian Schrofer, Ammann Lutzi Mathis .und Geschworner Säckelmeister Jöry Gaudentzi. Unterschrieben haben Christian Schroffer und Florianes Vedrosius (für Chur).

1761, 6. April, Nr. 61
Abkommen zwischen HaIdenstein und Trimmis betreffend Rheinwuhrung. Trimmis ist vertreten durch: Ammann Lutzi Matheis, Ammann Christ. Schroffer, Geschwor. Christian Gadient und Statthalter Tschamaun.

Militaire loopbanen: Joseph Ulrich Schrofer en Zacharias Schrofer

• Volledige Duitstalige versie {uit familiearchief Schrofer, opgenomen in het “Trimmiser Heimatbuch”, door Joh. Ulr. Meng, maart 1963}